Về một thời tuổi trẻ Miền Nam

Về một thời tuổi trẻ Miền Nam 

Phạm Thăng Long

Cảng Sài Gòn năm 1866. Nguồn ảnh: ASEMi - UNSA

Tôi quyết định không đi đâu cả trong kỳ nghỉ dài 4 ngày này để tận hưởng cái thú tương đối yên ả của vài quán café trong một Sài Gòn vắng bớt người, thả hồn vào một số ý nghĩ và kỷ niệm cũ mà mình không có được vào những ngày làm việc thường chạy đua với cái tất bật ồn ào của thành phố.

Từ lâu với nhiều kỷ niệm cá nhân êm đẹp của thời mới lớn ở Sài Gòn, tôi ấp ủ cho mình ý nghĩ sẽ viết một quyển bút ký nhỏ đã có tựa đề chọn sẵn từ nhiều năm “Sài gòn Như Một Tình Nhân”. Và quyển đó phải được bắt đầu từ những ý nghĩ vụn như hôm nay.

Tôi thành thật mến mộ những tác giả chỉ hơn mình 5-10 tuổi, viết lại những chuyện thuộc loại “Đêm Trước” tường thuật đầy đủ bối cảnh VN thời chiến tranh, trước ngày 30/4 một năm nào, và nói hộ hết tâm tư của cả một thế hệ thanh niên ngày đó. Và cho mình tìm lại niềm tự hào của một thuở thiếu niên, đã ôm ấp bao lý tưởng mộng mị phục vụ đất nước.

Đọc xong vài quyển sách gợi chuyện cũ, tưởng như được rũ sạch nỗi ấm ức cái “hội chứng” (syndrome) từ lâu về một đất nước phú cường văn minh trong giấc mộng. Thật sự từ trên 30 năm nay sau khi du học từ lúc nhỏ rồi ra trường, sống và đi làm nhiều nơi vẫn chưa tỉnh ra khỏi “nó”, chưa giải tỏa được cái ấm ức của một "giấc mơ không trọn vẹn", của một thời thanh niên đầy nhiệt huyết tự tin mà suốt đời vẫn chưa có chỗ “dung thân” để phục vụ lý tưởng tuổi nhỏ, về sống lại ở thành phố này lúc tóc đã hoa râm chỉ mang nỗi u hoài tìm lại khoảng thời gian đã mất ("à la recherche du temps perdu"), tìm về không gian cũ đã mất, tìm về cái lý tưởng một thời  nung nấu.

Buổi sáng 30/4 ngồi trầm ngâm hàng giờ bên ly cà phê sữa của quán Continental, nơi nổi tiếng của những lần họp mặt bạn bè hay ăn điểm tâm của “người lớn” ngày xưa, tôi ngỡ ngàng nhìn từng đoàn xe máy phóng chung quanh Nhà hát Thành phố của những người trẻ tuổi bây giờ. Họ đông quá và tạo thành sức sống quá mãnh liệt cho thành phố quá tải của cái đất nước được mệnh danh là “non trẻ” này khi tuổi trung bình chỉ là 24.

Buổi chiều cùng ngày, ra phố cũng đông nghẹt những người trẻ đó, bay lượn trong phố đêm trên cùng những “mô tô bay” như biểu hiện của tự do của văn minh tìm thấy cho tuổi trẻ của mình. Tôi chợt hiểu tại sao họ thường “xuống đường” tràn ngập với những rừng cờ đỏ, băng rôn hay tô son vẽ mặt đậm màu để chào mừng một trận đá bóng chung kết SEA Game hay Cúp Tiger Đông Nam Á thắng “kẻ địch truyền kiếp” là đội bóng Thái Lan. Bên trên những chiếc xe máy lịch sự tỏ lộ cái hừng khí ngắn ngủi được tìm thấy, sự tỏ lộ lòng yêu nước rõ nhất là qua những sự kiện thể thao đó.

Nhìn lại hàng ngày thấy rõ sự phồn thịnh hơn của xã hội về vật chất so với những ngày tuổi trẻ của tôi, nhưng tôi vẫn tò mò tìm hiểu nơi đám người tuổi trẻ hiện nay, xem họ có chia sẻ cái “phần hồn của ngày xưa” của đám anh em chúng tôi lớn lên trong cùng thành phố này.

Những ý nghĩ bên tách cà phê làm sống lại hình ảnh những con đường phố thân yêu vắng hơn thuở tôi còn cắp sách cấp 2 và 3 (trung học ngày trước), gò lưng mỗi ngày trên chiếc mobylette vàng của một thằng học trò lớp Đệ nhất (lớp 12 bây giờ) phóng từ ngôi nhà khu Tân định qua khu Bàn cờ lên Ngã sáu rồi qua nhà thờ Cha Tam đến ngôi trường trung học thân yêu, học hành đôi chữ cũng có nhưng phần lớn là những ngày “bát học” đi làm báo trường dịp Tết hay tham gia các hoạt động văn nghệ học trò.

Rồi những ngày mới lớn học đòi bậc đàn anh tập ra ngồi uống cà phê phin ở Givral, Brodard hay La Pagode, hóng nghe “chuyện người lớn” và những lời đồn thổi về chính trị của “Radio Catinat” bàn về cuộc chiến tranh tàn phá hàng ngày, những dàn xếp của thời cuộc chính trị miền Nam, và sau cùng là những lo âu thi cử có thể quyết định chuyện phải rời hẳn ghế trường học hàng ngày để nhập ngũ.

Đó là những ngày lưu dấu kỷ niệm đậm đà nhất của tuổi thanh niên mới lớn ở miền Nam. Chúng tôi lớn lên trong khung cảnh của một xã hội rối loạn, nhưng may mắn còn được hấp thụ một nền giáo dục mang tiếng “từ chương” (lý thuyết) nhưng vẫn có một giá trị tối thiểu nào đó được chứng tỏ sau này lúc đàn chim non VN chúng tôi tốt nghiệp trung học cấp 3, bay ra khắp các chân trời thế giới đã ghi lại nhiều thành tích trong các trường đại học Âu Mỹ.

Chúng tôi còn may mắn lớn lên trong một nền lễ giáo cổ truyền VN còn sót lại, tôn trọng các giá trị gia đình cao đẹp từ ngàn xưa, những tin yêu vào tình đời tình người vẫn còn mạnh mẽ.

Đáng nói nhất là đám thiếu niên 15-16 thuở chúng tôi đã manh nha một lòng yêu nước mãnh liệt, muốn góp tay xây dựng một đất nước phú cường bằng sự chăm chỉ học hành trau dồi kiến thức, mơ tưởng đến một nền kinh tế hùng mạnh, một xã hội ấm no công bằng. Chúng tôi chỉ có ý nghĩ đơn giản như đại đa số thanh thiếu niên trong các nước Á châu khác là sẽ cố gắng học hành hay làm việc để xây dựng đất nước bằng một nền kinh tế vững chắc. 

Nhưng sau này trưởng thành, chúng tôi nhận ra rất sớm là chúng tôi chưa từng có một một đất nước yên bình như Singapore hay Hàn Quốc để có thể đóng góp xây dựng đất nước qua ý nghĩ đơn giản đó. Thực tế phức tạp và khó khăn của miền Nam VN những năm 60’ đã đòi hỏi tuổi trẻ chúng tôi nhiều hơn thế!

Sau 30/4/1975 chúng tôi đã phải thành thật nhìn nhận một giả thử căn bản sai lầm cho tuổi trẻ của mình. Sống trong một ngôi nhà đổ nát bị mưa dột triền miên, việc sửa chữa đáng nhẽ phải khởi đầu từ mái nhà và những cột chống. Các cố gắng vá víu những chỗ hở nhỏ hay che dột tạm thời là một thái độ tiêu cực, và trách nhiệm đã được thấy rõ ở lúc cuối của một xã hội tan rã.

…..

Tuy nhiên, những ý nghĩ vụn này cũng tạo dịp cho tôi sống lại những tự hào của một thời thiếu niên trong thành phố này với lý tưởng mộng mị muốn phục vụ một Việt Nam hùng mạnh tương lai, rồi ra đi du học mong trau dồi kiến thức với tâm huyết hừng hực của một thanh niên tuổi 20, và sau này lúc ra đời làm việc trên thế giới trong nhiều năm tháng vẫn với trái tim tuổi 30 dù mái tóc đã điểm sương. Vẫn bừng lên sức sống với giấc mơ xưa: BIẾT ĐÂU CÓ MỘT NGÀY?

Nhân ngày 30/4, tôi thấy mình có bổn phận của một người tuổi 20 từ thành phố này hơn ba mươi năm trước nói lại với lớp tuổi 20 ngày hôm nay những tâm tình của chúng tôi ngày trước và chia sẻ một “giấc mơ chưa mất”, cũng như truyền tay cho các bạn bó đuốc không bao giờ tắt cho một Vận Hội Việt Nam phải được tiếp tục.

Là chúng ta không nên biểu diễn tuổi trẻ hay hành xử tự do bằng những buổi đua xe máy nguy hiểm, hay diễn tả sự trầm cảm thất vọng do những tiêu cực hay bất cập trong xã hội hiện tại bằng những điếu cần sa hay thuốc lắc, hay những lúc tích cực chỉ tỏ lòng yêu nước đơn giản bằng những cuộc xuống đường ban đêm với bia rượu sau trận bóng đá thắng của đội tuyển VN (dù phải thành thật nhận là tôi cũng luôn có cảm giác chiến thắng tuyệt vời như các bạn sau mỗi lần nhưvậy!).

Chúng ta cần đóng góp nhiều hơn bằng sự học hay việc làm hàng ngày, bằng những trau dồi kiến thức không cần bằng cấp, hay bằng tài trí sau này cho một VN phát triển và dân chủ. Sự tiếp tục chậm tiến tụt hậu về kinh tế xã hội cũng nhục nhã không kém việc mất chủ quyền hay, trong tình trạng phức tạp của thế giới hiện tại, ngay cả họa diệt vong trong tương lai xa nếu chúng ta không ý thức và sửa soạn đầy đủ.