Những nhà văn, nhà thơ miền Nam trước 1975

Cùng trong loạt bài "Viết để nhớ!"

Hình như  đa số những đứa chúng tôi, những đứa học trường trung học Nguyễn Trãi SG và lớn lên ở miền Nam sau 1954, đứa nào cũng biết chút đỉnh về các văn thi sĩ miền Nam trước 75 (mà tôi viết tắt là VTSMNT75). 

Riêng cá nhân tôi vì đi phải rời quê hương sớm lúc còn trẻ nên tôi không biết nhiều về các VTSMNT75 và khi nói đến VTSMNT75 tôi chỉ nêu ra được một số tên tuổi các văn nghệ sĩ nổi tiếng thời tôi còn học ở trung học NT như Nguyễn Mộng Giác, Nhã Ca, Mai Thảo, Võ Phiến, Nguyễn Thị Hoàng, Duyên Anh, Hồ Hữu Tường, Vũ Khắc Khoan, Dương Nghiễm Mậu, Phạm Công Thiện, Thanh Tâm Tuyền, Bình Nguyên Lộc, Sơn Nam, Lê Xuyên, Doãn Quốc Sỹ, Duy Lam, Vũ Hoàng Chương, Phan Nhật Nam, Đinh Hùng, Bùi Giáng, Nhất Linh, Nhật Tiến, Nguyên Sa, Nhất Hạnh và Tuệ Sỹ qua các tác phẩm tôi đã đọc được trước khi rời quê hương. Còn những tác phẩm của các  VTSMNT75 khác như Trùng Dương, Lê Huy Oanh, Thế Uyên, Tạ Tỵ, Tạ Ký, Ngô Thế Vinh, Thái Lãng, Nguyễn Đình Toàn, Tô Thùy Yên, Đỗ Quý Toàn, Đặng Tiến, Viên Linh, Quách Thoại, Nguyễn Sỹ Tế, ni sư Trí Hải v.v… thì mãi sau này tôi mới được dịp biết đến. Và tôi biết danh sách này chắc chắn vẫn còn rất nhiều thiếu sót và dần dà với thời gian tôi tin rằng sẽ có dịp được đọc thêm và bổ túc trong tương lai.

Có một số những VTSMNT75 mà tôi xin lược thuật dưới đây từ các tài liệu tôi thâu nhặt được trên mạng như talawas.org, http://vietsciences.free.fr/, và VN Thư Quán và những tác phẩm đã được ấn loát ở Hoa-Kỳ (qua Thư Ấn Quán của văn sĩ Trần Hoài Thư hiện cư ngụ ở Hoa Kỳ). Lược thuật này thật ra là để trả lời câu đố vui để học của nhóm NT chúng tôi tháng trước nhưng cũng là để giới thiệu một vài VTSMNT75 mà ít người biết đến, hoặc chỉ nghe tên nhưng chưa có dịp đọc tác phẩm của họ.

Tôi tìm thấy qua các tác phẩm đã đọc này một nền văn học trước 1975 mang đậm tính nhân văn mà các văn thi sĩ miền Nam đã góp phần bồi đắp. Những nhà văn nhà thơ này đã góp công xây dựng một nền văn học miền Nam, nay đã ít nhiều bị lãng quên, trong đó họ đã mang đến cho chúng ta những nét đẹp và những cảm nhận chân thật của văn học nghệ thuật miền Nam và họ chưa bao giờ phải đánh bóng cho chế độ hay xã hội khi họ đang sống và viết. Những tác giả đó là:

Võ Hồng: Ông sinh năm 1923, quê quán ở Phú Yên và cư ngụ tại Nha Trang (ông vừa qua đời gần đây). Trước 1975, ông từng là hiệu trưởng trường trung học Lương Văn Chánh (Phú Yên). Sau này ông dạy học ở Nha Trang. Ông xuất bản khoảng 30 tác phẩm, trước và sau 1975.  Người ta tìm đến ông, biết nhiều đến ông bởi nhân cách của ông trong cuộc sống và trên những trang giấy. Cũng như phần lớn người Việt chúng ta, Võ Hồng đã sống trong một bối cảnh bi thương của chiến tranh. Ông sống và viết bằng kinh nghiệm sống. Giọng văn ông bình dị, nhiều khi mộc mạc. Cuộc đời của ông là ngòi bút và những tác phẩm để trả nợ quê hương đã nuôi dưỡng ông. Những tác phẩm đặc sắc của ông gồm có: Một Bông Hồng Cho Cha, Áo Em Cài Hoa Trắng, Bên Đập Đồng Cháy, Thiên Đường Ở Trên Cao, Vẫy Tay Ngậm Ngùi, Trong Vùng Rêu Im Lặng, Chia Tay Người Bạn Nhỏ, Chúng Tôi Có Mặt, Trầm Tư, Hoài Cố Nhân, Vết Hằn Năm Tháng, Con Suối Mùa Xuân, Như Cánh Chim Bay, Người Về Đầu Non….

Xin các bạn hãy cùng đọc vài dòng trong Một Bông Hồng Cho Cha:

“Gần như mọi người con, cuối cùng đều âm thầm tự trách, lặng lẽ xót xa. Cha biết trước tâm trạng đó, phòng xa ngày nào mình từ trần con mới chợt ân hận muộn màng, nên trong mỗi bức thư gởi con, cha đều kết thúc bằng sự bằng lòng, rằng con đã học hành thành đạt và cha mãn nguyện, cha vui. Lòng vị tha, lòng hy sinh cho con kéo dài mãi sau khi nhắm mắt.

Báo hiếu đâu chỉ món quà, mà có thể đôi tháng gởi một bức thư. Nội dung đâu đòi hỏi cao siêu, chỉ cần mươi dòng lược kể một chuyện đã nghe, một điều vừa thấy. Thì cũng như bè bạn gặp nhau, chào nhau một câu rất nhảm mà vẫn rất cần. “Đi đâu đó? Mạnh giỏi?” Sinh nhật cha, tặng một cành hoa. Nếu ở thành phố xa, hai ba đứa con gởi về hai, ba bức điện chúc mừng, tốn không bao nhiêu mà tạo được sự rộn ràng tới tấp. Niềm vui tinh thần đâu thua bữa tiệc cao lương?

Ngày Vu Lan, nhiều chùa tổ chức lễ hội Bông hồng cài áo. Hoa hồng tượng trưng cho mẹ. Để tỏ lòng thương nghĩ tới cha, nhiều nơi buộc thêm dải nơ tượng trưng cho cha. Cha còn: nơ xanh. Cha mất: nơ trắng. Lễ đường xếp thành bốn dãy, dãy cha mẹ song toàn: hoa hồng nơ xanh. Mẹ còn, cha mất: hoa hồng nơ trắng. Mẹ mất, cha còn: hoa trắng, nơ xanh. Mẹ cha đều mất: hoa trắng, nơ trắng. Người dự lễ đứng theo hoàn cảnh của mình. Có lần, một em nhỏ tuổi chừng lên tám đứng trong hàng hoa trắng nơ trắng. Em nhìn quanh, tủi thân khóc òa và cả lễ đường cùng khóc òa theo.

Cha cũng như mẹ, rồi sẽ một ngày:

Đỉnh hoa biểu từ khơi bóng hạc

nên mỗi người con đều phải vội vàng. Trả hiếu không bao giờ đủ, không được coi là dư bởi tình cha thương con là “cho” chứ không phải “cho vay” để có thể gọi là trả đủ”

Y Uyên: Ông sinh năm 1943 tại làng Dục Nội (Hà Nội). Năm 1954 di cư vào Nam cùng gia đình, cư ngụ tại Hạnh Thông Tây (Gò Vấp). Ông Y Uyên tốt nghiệp sư phạm Sài Gòn năm 1964, dạy học và sau nhập ngũ khoá 27 sĩ quan trừ bị Thủ Đức. Mãn khoá về đóng tại Phan Thiết. Không lâu sau đó ông đã bỏ mình trong trận phục kích dưới chân núi Tà Lơn (Phan Thiết, có sách viết Tà Dơn) năm 1969. Ông được coi là một cây bút có phong cách viết riêng biệt và hầu như tất cả những tác phẩm của ông đều viết về chiến tranh. Tuy thế, những chuyện ông viết về chiến tranh không bao giờ có súng đạn nổ ầm ĩ hay cảnh quân hai bên bắn nhau như cách viết của Phan Nhật Nam mà lại là những điều bị cuộc chiến xô đẩy tới bờ vực của đổ nát, tang thương. Những tác phẩm đặc sắc của ông gồm có: Tiền Đồn, Người Đàn Bà Mang Thai Trên Kinh Đồng Tháp, Bên Ngoài Khán Đài, Bão Khô, Mùa Xuân Mặc Áo Vàng, Cỏ Heo May Hà Nội…Các bạn có thể vào tủ sách của talawas.org để đọc trọn vẹn truyện Bão Khô của Y Uyên.

Hoài Khanh:  Ông sinh năm 1923 tại Phan Thiết. Hiện cư ngụ trong nước. Trước 1975 ông là thư ký toà soạn tạp chí Giữ Thơm Quê Mẹ. Ông đã xuất bản trên 10 tác phẩm gồm thơ và các sách chuyển ngữ. “Dâng rừng” là tập thơ đầu tay của ông xuất bản năm 1957. Trích đây một đoạn thơ của Hoài Khanh để chúng ta cùng hình dung tính chất bình dị hồn nhiên trong cách sử dụng ngôn ngữ đầy rung cảm của ông:

            Vì em là tiếng thiên thu

            Hoá thân vô cõi ngục tù nhân gian

            Cho nên mộng cũng hoang tàn

            Thiên thu ơi cứ phụ phàng nữa đi

Những tác phẩm thơ đặc sắc của ông gồm có: Hỡi người tóc suối áo bay, Thân phận,  Gió bấc trẻ nhỏ đoá hồng và dế, Hơi thở ánh trăng và mặt đất…

Từ Thế Mộng: Ông sinh năm 1937 tại Huế. Sĩ quan bộ binh Trung Đoàn 47 thuộc SĐ 22/BB. Mất năm 2007 tại Phan Thiết. Thơ ông rất lạ:

            Ước chi là chiếc cặp da

            Để em ôm siết nõn nà tay nương

Trong tập văn Dáng Mẹ Trăm Chiều, ông dùng văn chương để nói lên nỗi lòng của mình về một người Mẹ ông hằng luôn kính trọng và biết ơn qua những năm tháng sống bên Mẹ trong tuổi thơ cơ cực: « Má lầm lũi nuôi con, cánh xoè khói súng. Không phải một lần mà biết bao nhiêu lần như vậy, má lao vào cõi tơi bời đó, không chần chừ, e ngại. Má kiệt sức ! Má như trườn như lết, chịu tủi chịu nhục… ». Ông còn được bạn bè gọi là thi sĩ mê gái. Trong « Biển màu hoa vàng » ông viết:

            Biển đang xanh

            Bỗng dưng vàng rực đến

            Em bỗng dưng vàng

            Áo mỏng manh…

            Gót chân son

            Em qua triền cát lún

            Sao dấu chân

            In tận trái tim mình

Những tác phẩm đặc sắc của ông gồm có: Lẽo đẽo một phương quỳ, Dáng Mẹ trăm chiều, Thơ Từ Thế Mộng, Trường ca má thân yêu…

Nguyến Bắc Sơn: Ông sinh năm 1944 tại Phan Thiết. Thơ ông được xem như có một phong cách ngang tàng và đầy khẩu khí. Đây hãy nghe NBS thốt lên:

            Chiến tranh này cũng chỉ một trò chơi

            Suy nghĩ làm gì lao tâm khổ trí

            Lũ chúng ta sống một đời vô vị

            Nên chọn rừng sâu núi cả đánh nhau

Những tác phẩm đặc sắc của ông gồm có: Chiến tranh VN và tôi, Căn bệnh thời chiến, Bài hát khổ nhục, Tiệc tẩy trần của người sống sót…

Phạm Ngọc Lư: Ông sinh năm 1946 tại Thừa Thiên. Hiện cư ngụ trong nước. Tốt nghiệp trường quốc gia sư phạm Qui Nhơn sau đó dạy học ở Tuy Hoà. Thơ văn ông nói nhiều về sự cùng cực của những năm tháng nhọc nhằn mưu sinh trong thời buổi nhiễu nhương. Ông viết:

            Mười lăm năm nát thân Kiều

            Còn thân ta nát bao nhiêu năm rồi

            Đoạn trường tuế nguyệt gấp đôi

            Từ đêm trắng mộng, vốn lời trắng tay !

Những tác phẩm đặc sắc của ông gồm có: Đan tâm, Mây nổi…

Khuất Đẩu: ông sinh năm 1940 tại Bình Định. Trước năm 1975 ông dạy học tại Khánh Hoà. Đọc văn ông, người ta thường thấy có những bối cảnh, những diễn biến rất bi thảm. Những nhân vật trong văn ông phải chịu những tấn tuồng đầy tủi nhục và oán hờn. Giọng văn thản nhiên của ông khi miêu tả những cảnh tượng đấu tố, bắt bớ, giết người v.v…khiến người đọc rùng mình. Đây là một đoạn trong Những Tháng Năm Cuồng Nộ: “…trong khi mọi người đang ngẩn ngơ và người đàn bà chửa đang đỏ mặt mắc cỡ vì cái bụng to kềnh của mình thì cô Thành (ghi chú: cô này là cán bộ Việt Minh trong truyện) nghiêng bàn tay như một cái dao kéo từ ngực kéo xuống. Cô nói mổ bụng lôi đứa nhỏ trong này ra ! Tức thì có nhiều tiếng rú thất thanh, nhiều người đưa tay ôm mặt không dám nhìn.  Người đàn bà chửa thì ngất xỉu tự bao giờ, chân tay lạnh ngắt…”.

Vũ Hữu Định: Ông sinh năm 1942 tại Thừa Thiên, sinh sống tại Đà Nẵng. Ông đã nổi tiếng với bài thơ “Còn một chút gì để nhớ” đã được phổ nhạc sau này mà tôi xin trích một đoạn ở đây:

            Phố núi cao phố núi đầy sương

            Phố núi cây xanh trời thấp thật buồn

            Anh khách lạ đi lên đi xuống

            May mà có em đời còn dễ thương…

            Phố núi cao phố núi trời gần

            Phố núi không xa nên phố tình thân

            Đi dăm phút đã về chốn cũ

            Một buổi chiều nào lòng vẫn bâng khuâng

            Em Pleiku mà đỏ môi hồng

            Ở đây buổi chiều quanh năm mùa đông

            Nên mắt em ướt và tóc em ướt

            Da em mềm như mây chiều trong…

            Xin cảm ơn thành phố có em….

Ông qua đời năm 1981 để lại hai tác phẩm: Còn một chút gì để nhớ, Thơ Vũ Hữu Định toàn tập.

Lê Văn Thiện: Ông sinh năm 1947 tại Khánh Hoà. Ông tốt nghiệp khoá HSQ 47 tại Đồng Đế, Nha Trang và phục vụ tại Tiểu Đoàn 1 BB. Sau 30 tháng 4 năm 75, ông đi tù cải tạo và sau khi ra khỏi trại, ông về làm nhà nông tại Ninh Hoà. Những tác phẩm đặc sắc của ông trước 75 gồm có: Một cách buồn phiền, Sao không như ngày xưa. Nhà văn Trần Hoài Thư đã xuất bản tập Thư Quán Bản Thảo năm 2010 tại Hoa Kỳ trong đó có rất nhiều bài giới thiệu nhà văn chiến tranh Lê Văn Thiện và truyện Một cách buồn phiền đã được in lại (mà các bạn có thể viết về Thư Ấn Quán ở New Jersey để tìm mua, xin tìm địa chỉ qua các bài trên talawas).

Linh Phương: Ông sinh năm 1949 tại Sài Gòn. Trước năm 1975, ông là quân nhân thuộc Tiểu Đoàn 6 TQLC. Bài được biết đến nhiều nhất của ông là bài thơ Kỷ Vật Cho Em mà tôi xin trích một đoạn dưới đây:

            Thì thôi ! Hãy nhìn nhau xa lạ

            Em nhìn anh ánh mắt chưa quen

            Anh nhìn em anh sẽ cố quên

            Tình nghĩa cũ một lần trăn trối…

            Em hỏi anh, em hỏi anh

            Bao giờ trở lại….

Và còn rất nhiều tác giả trong nhóm VTSMNT75 nữa mà tôi chưa có dịp biết đến….

Tôi xin tạm ngừng với 10 tác giả vừa kể và mong rằng tôi đã “mua vui cũng được một vài trống canh”…

Xin tạm ngừng bút ,

Nguyễn Duy Vinh (Yaoundé cuối mùa mưa 2013)